Dyma draethawd gan Glenson T. Jones, myfyriwr Cwrs Cymraeg Y Mileniwm yng Nghaerfyrddin. Ar y pryd, yn lefel 1 oedd o. Ond mae'n amlwg ei fod o wedi bod yn gweithio'n galed ar y Gymraeg. Dyma ei stori.

Gwreiddiau

Beth sydd yn ysgogi rhywun i chwilio am eu gwreiddiau? Rhyw deimlad bod rhywbeth wedi cael ei golli? Trio gweld os basa bywyd wedi bod yn wahanol petasai hyn a hyn wedi digwydd, neu ddim wedi digwydd? Neu efallai i'r rhai ohonon ni sydd ddim wedi cael ein magu yng Nghymru yr angen mwy o wybodaeth am ein cefndir. Hiraeth?

Mi ges i fy ngeni yn Abertawe ond des i i Ganada pan oeddwn i'n ddwy flwydd oed. A dyma fi yn Ottawa nawr gyda amser ar fy nwylo a'r teimlad yn gryf fy mod i eisiau gwybod mwy am ddreigiau fy nghyndeidiau. Sut fath o fywyd baswn i wedi cael mewn dinas yng Nghymru? Pa fath o fywyd oedd mewn entref yng Nghymru 100, 200 neu 300 mlynedd yn ôl?

Doeddwn i ddim, mewn gwirionedd, eisiau troi'r cloc yn ôl, dim ond eisiau archwilio fy ochr Gymreig. Yr ochr a oedd bron wedi cael ei anwybyddu am dros drigain mlynedd. Yr iaith, yr hanes, y diwylliant.

Ond sut i wneud hyn? Dwi wedi sylweddoli pellach bod dysgu allan o lyfr yn fy amser sbââr yn wastraff amser. Roeddwn i eisiau rhyw hwb go sydyn, rhywbeth i fy ngosod ar y cledrau cyflym ac i roi fflam i'r gwreichion.

Roeddwn i wedi clywed am gwrs Gymraeg yng Nghaerfyrddin, cwrs un wythnos, yn Awst 2000. Wrth gwrs mi ddysgais beth o Gymraeg ond yn fwy na hynny mi enillais lawer o hunan hyder a chododd fy niddordeb yn yr iaith a'r diwylliant Cymreig. Ar y bedwaredd diwrnod aethon ni i'r farchnad yng Nghaerfyrddin i gyfarfod siopwyr. Dw i'n siwr roedden nhw'n cael eu diddanu gan ein hymdrechion ond roedden nhw'n falch ein bod ni wedi gwneud yr ymdrech. Roedd pawb yn nymunol iawn. Yr wythnos wedyn es i i'r Eisteddfod Genedlaethol yn Llanelli gyda dau ddiwrnod yng Nghaerdydd. Ar y cyfan profiad gwefreiddiol, ond yn flinedig hefyd.

Wrth lwc mae prifysgol Ottawa yn cynnal cwrs Cymraeg sylfaenol a phellach dw i wedi cwblhau y tymor gyntaf ac yn edrych ymlaen at yr ail.

A sut ydw i wedi llwyddo i gyrraedd y safon hyn mor gyflym?

Yr ateb yw fy mod i wedi ymddeol ac wedi gosod ar wahân llawer o oriau i fy astudiaethau. Roedd cwrs y brifysgol yn cynnwys yr ugain gwers gyntaf o hen gyfres 'Catchphrase' y BBC ond hefyd mi roeddwn i wedi cael gafael ar gasetiau yn cynnwys dros gant o'r gwersi a phellach dw i wedi gwrando ar dros drigain ohonyn nhw tra mod i'n gyrru o amgylch Ottawa bob dydd. (Mae pobl sydd wedi ymddeol yn ffeindio rhywbeth i wneud a rhywle i fynd yn eu hamser hamdden.)

Mae gen i lawer iawn i ddysgu eto ond fel dw i'n dweud yn aml does na ddim pwrpas heneiddio os na allwch chi ei fwynhau. I ysgrifennu erthygl fel hyn mae'n rhaid i mi ddibynnu ar lawer geiriadur, llyfr gramadeg, llyfr am strwythurau'r ferf a hefyd llyfr ymadroddion Cymraeg i ddysgwyr. Ond pob tro dw i'n gwneud rhywbeth, dw i'n dysgu, ac mae'r tro nesaf yn haws.

Cyn diwedd y flwyddyn dw i'n gobeithio gallu darllen llyfrau i ddysgwyr

Geirfa

Ysgogi - to stir
Gwreiddiau - roots
Amser ar fy nwylo - time on my hands
Dreigiau fy nghyndeidiau - the dragons of my forefathers
Archwilio - to research
Anwybyddu - to ignore
Diwylliant - culture
Gwastraff amser - waste of time
Cledrau cyflym - fast track
Gwreichion - sparks
Ennill - to win
Hunan hyder - self confidence
Diddordeb - interest
Diddanu - to amuse
Ymdrechion - attempts
Dymunol - pleasant
Ar y cyfan - on the whole
Gwefreiddiol - thrilling
Blinedig - tiring
Sylfaenol - basic
Cwblhau - to complete
Edrych ymlaen - to look forward to
Gosod ar wahân - to set aside
Astudiaethau - studies
Cynnwys - contents
Cael gafael - to get hold of
O amgylch - around
Heneiddio - to get older
Strwythur - structure
Ymadroddion - sayings
Haws - easier

Dyma stori fer am dri ffrind yn edrych am Angau. Mae'r stori yn seiliedig ar hanes o'r bedwaredd ganrif ar ddegau. Cafodd y stori hon ei haddas yn enwedig i ddysgwyr gan Marta Weingartner Diaz. Mae Marta'n athrawes Gymraeg brofiadol ac mae hi wedi dysgu ar lawer o Gyrsiau Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd.

Y Tri Ffrind

Un diwrnod ym Mis Mai, roedd tri dyn ifanc yn eistedd mewn tafarn, yn chwarae cardiau, yfed gwin, a chwerthin am ben Duw a'r Diawl. Roedd y bywyd gwyllt a dreuliodd y tri yn enwog trwy'r dref. Poenai mamau am eu merched, a dymunai pob tad ddiwedd cynnar i'r tri. Ond beth oedd ymateb y tri? Dim ond chwerthin mwy, a dal i yfed.

Y bore hwn, pan oedd y tri'n agor potel arall o win, clywon nhw swn cloch yn y stryd. Wrth edrych trwy'r ffenestr, gwelon dorf o bobl yn cerdded yn araf ar hyd y stryd dan wylio, a phawb mewn gwisg du. Esboniodd y tafarnwr fod Angau wedi cymryd dyn tlawd o'r ardal, yn gadael ei wraig a'i blant ef heb geiniog goch yn y byd. Aeth y tri ffrind yn ôl at eu gwin.

"Mewn gwirionedd," meddai'r cyntaf, "Angau ydy ein gelyn gwaethaf. Mae e'n aros am bawb, ac yn cymryd pob un. Does neb yn dianc."

"Rwyt ti'n iawn," meddai'r ail ffrind, "Fe hoffwn i yfed, dim ond yfed bore a nos, heb ofni i Angau ddod a rhoi diwedd ar fy hwyl. Ond sut gallaf i fod yn hapus, gan wybod bod Angau'n dal i fyw?"

"Myn Duw!" crïodd y trydydd, "Mae'n hollol wir - Angau ydy ein gelyn gwaethaf! Beth am i ni ladd Angau, a dod yn arwyr mawr? Dewch, frodyr, rhowch i mi eich dwylo amdani: awn i chwilio am Angau, ble bynnag y bo, a'i ddal, a'i ladd. Dewch, yfwn wydryn arall, frodyr, ond y tro yma, yfwn i angau Angau! Ac wedyn, awn allan i ddod o hyd iddo fe!"

Brysiodd y tri'n wyllt allan o'r dref i'r wlad. Ymhen awr cwrddon nhw â hen wr gyda barf wen, yn cerdded yn araf ar hyd y ffordd.

"Duw fyddo gyda chi," meddai'r hen wr yn gyfeillgar.

"Ha ha! Duw gyda ni?" chwarddodd un o'r ffrindiau. "Ond dywedwch, hen wr, pam rydych chi yma ar eich pen eich hun fel yna? Rydych chi mor hen - pam dydych chi ddim wedi marw? Rydw i'n meddwl mai chi ydy Angau, sy'n chwilio am bobl."

"O nage," meddai'r hen wr, "Rydw i mor hen achos dyna ewyllys Duw. Fe hoffwn i farw, ond bob tro i mi ofyn i Angau fy nghymryd, mae e'n dweud, 'Nage, hen wr, dydy dy amser ddim wedi dod eto.' Ond wnewch chi adael i mi fynd ymlaen, foneddigion?"

"Na wnawn, fy hen wr," meddai'r ail ffrind, "Allai neb fod mor hen â chi. Nid dyn ydych chi, ond gwas Angau."

"Ha!", crïodd y trydydd, "Ffwl ydych chi, os ydych chi'n feddwl ein bod ni'n eich credu chi. Helpwr Angau ydych chi. Ac fe fyddwn ni'n eich lladd chi, os dydych chi ddim yn dweud wrthon ni ble mae eich meister chi."

"Wel, os ydych chi am ddod o hyd i Angau," atebodd yr hen wr yn araf, "ewch ymlaen ar y ffordd yma, nes i chi weld derwen ar yr ochr dde. Dan y dderwen 'ma Angau'n byw. Duw fyddo gyda chi."

Rhedodd y tri ffrind nerth eu traed nes cyrraedd y dderwen. Ac oedd, roedd rhywbeth yn gorwedd wrth fôn y goeden, ond nid Angau: saith sach fawr, ac ynddynt drysor werthfawr! Cododd calonnau'r tri ffrind wrth weld darnau arian yn disgleirio yn yr heulwen. Anghofion nhw'n llwyr am Angau, a dechrau rhifo'r darnau arian, gan freuddwydio am y bywyd moethus a di-ofal a'u disgwyliodd.

Trafodon nhw beth i wneud gyda'r drysor. Pe tasen nhw'n ei chario hi'n syth yn ôl i'r dref, byddai pobl yn meddwl eu bod nhw wedi dwyn yr arian, a byddai'r tri yn cael eu crogi fel lladron, yn ddiau. Penderfynon nhw fwrw coelbren: byddai rhaid i'r dyn a gollodd fynd yn ôl i'r dafarn a phrynu bwyd a gwin i ginio, a'r ddau arall yn aros a gwarchod y drysor. Wedyn, yn y nos, byddai'r tri ohonyn nhw'n cario'r drysor yn saff yn ôl i'r dref. Bwrwon goelbren ar unwaith. Collodd y ieuaf, a chychwynodd am y dref.

Prin oedd yr ieuaf wedi ymadael, pan ddechreuodd y ddau arall siarad am y drysor.

"Fe fyddwn ni'n cael mwy o arian os ydyn ni'n rhannu'r drysor yn ddwy ran yn lle tair," meddai'r cyntaf.

"Ond sut mae'n bosib? Mae tri ohonon ni," atebodd ei ffrind.

"Y ffwl dwl! Rydw i'n siarad am rannu'r drysor rhyngot ti a fi. Beth am ladd ein ffrind ni pan ddaw yn ôl? Fel yna, byddwn ni'n dau'n gallu byw mewn moethusrwydd."

Cytunodd y llall, ac arhosodd y ddau i'w ffrind ddod yn ôl.

Ar y ffordd i'r dref, roedd y ieuaf yn meddwl rhywbeth tebyg.

"Pam dylwn i rannu'r arian gyda'r ddau arall? Mae'n well 'da fi gadw'r holl drysor fy hunan."

Yn y dref prynodd gig, bara a thair potel o win. Yna, aeth i siop apothecari, lle prynodd wenwyn "ar gyfer llygod mawr," fel esboniodd wrth yr apothecari. Ar y ffordd allan o'r dref, rhoddodd y gwenwyn i mewn i ddwy o'r poteli, gan guddio'r drydded botel yn ei boced i'w hunan.

Oes rhaid dweud mwy? Pan gyrhaeddodd yr ieuaf y dderwen, rhedodd un o'i ffrindiau i'w gofleidio wrth i'r llall ei frathu gyda chyllell. Wedyn eisteddodd y ddau ar y llawr i ddathlu'r weithred, a bwyta'r bwyd ac yfed a gwin oedd eu ffrind wedi'u cario o'r dref. Cymerodd pob un botel o'r gwin lle roedd Angau yn aros, i yfed i iechyd y llall ac i'r dyddiau hapus i ddod.

Fore trannoeth, disgleiriodd yr haul ar y dderwen, ar y blodau wrth fôn y goeden, ac ar wynebau llwyd y tri ffrind yn gorwedd yn dawel yn y glaswellt.

Mae Angau, pan rydych chi'n chwilio amdano fe, yn hawdd i'w ffeindio.

Geirfa

yn seiliedig ar - based on
y bedwaredd ganrif ar ddeg - the fourteenth century
diwrnod (masc.) - day
chwerthin am ben - to laugh at
Y Diawl - the Devil
gwyllt - wild
enwog - notorious
poeni - to worry [poenai - used to worry]
dymuno - to wish
diwedd (masc.) cynnar - an early end
ymateb (fem.) - response, reaction
dal i + verb - to continue (to do something)
torf (fem.) - crowd
wylo - to weap
yr Angau (masc.) - Death
esbonio - to explain
tlawd - poor
ardal (fem.) - area
ceiniog (fem.) - penny
gwirionedd (masc.) - truth [also: mae'n wir - it's true]
gelyn (masc.) - enemy
gwaethaf - worst
dianc - to escape
ofni - to fear
hwyl (fem.) - fun
Myn Duw - by God
yn holloll - entirely [also: holl - entire, whole]
lladd - to kill
arwyr - heroes [singular: arwr (masc.) - hero]
brodyr - brothers
chwilio am - to look for
ble bynnag y bo - wherever he may be
dal - to catch
gwydryn (masc.) - glass
y tro yma - this time [also: bob tro - every time]
dod o hyd i - to find [also: am ddod o hyd i - to want to find]
ymhen awr - at the end of an hour
barf (fem.) - beard
Duw fyddo gyda chi - God be with you
cyfeillgar - friendly
chwarddodd - laughed [from chwerthin - to laugh]
fel yna - that way, like that
mai - that
ewyllys (fem.) - will
boneddigion - gentlemen [singular: bonheddwr (masc.) - gentleman]
gwas (masc.) - servant
derwen (fem.) - oak tree
nerth eu traed - as fast as their feet could carry them
gorwedd - to lie down
bôn (masc.) - trunk
trysor (fem.) - treasure
gwerthfawr - valuable
wrth weld - upon seeing
darn (fem.) - piece
disgleirio - to shine
heulwen (fem.) - sunshine
yn llwyr - completely
rhifo - to count
breuddwydio - to dream
moethus - luxurious [also: moethusrwydd (masc.) - luxury]
di-ofal - carefree
disgwyl - to await
trafod - to discuss
pe tasen nhw - if they were to
dwyn - to steal
crogi - to hang
lladron - thieves [singular lleidr (masc.) - thief]
diau - doubtless
bwrw coelbren - to cast lots
gwarchod - to guard
cychwyn - to set out
prin - scarely
ymadael - to leave
ieuaf - youngest
rhannu - to divide [also: rhan (fem.) - part]
pan ddaw - when he comes
cytuno - to agree
y llall - the other
tebyg - similar
dylwn i? - should I?
mae'n well 'da fi - I'd rather
lle - where
gwenwyn (masc.) - poison
ar gyfer - for
llygod mawr - rats [singular llygoden fawr (fem.) - rat]
cuddio - to hide
cofleidio - to embrace
brathu - to stab
dathlu - to celebrate
gweithred (fem.) - deed
tawel- silent
glaswellt - grass
hawdd - easy

Mae Heini Gruffudd wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd. Athro brofiadol yn Ne Cymru ac awdur sawl lyfr i ddysgwyr, mae o'n dysgu Cymraeg yn y coleg yn Abertawe. Dyma adrodd Heini ar Gwrs Cymraeg Y Mynyd Glas, Poultney, Vermont. 1996.

Cwrs Cymraeg Y Mynedd Glas - 1966

Mae'r ymfudo mawr i America'n un o benodau mwyaf cyffrous hanes Cymru. Erbyn diwedd y ganrif ddiwethaf reodd 100,000 o bobl a anwyd yng Nghymru yn byw yn yr Unol Daleithiau, a'u plant a'u hwyrion hefyd. Roedd y cyfnod hwnnw'n un o antur mawr, wrth i weithwyr haearn, dur, copor a glo, chwarelwyr, ffermwyr a gweinidogion, fentro ar longau digon simsan ar draws y môr mawr.

Fe lwyddodd y rhan fwyaf i gael bywoliaeth dda, a phrofi fod y Cymry, ond iddyn nhw gael cyfle, yn gallu llwyddo ym mhob maes o fywyd. Ond eu disgynyddion nhw heddiw sy'n gorfod codi'r darnau a oedd wedi disgyn. Ymhlith y darnau a chwalwyd, gwaetha'r modd, mae'r Gymraeg. Mae'n ysbrydoliaeth fod cymaint o Gymry America heddiw'n ailafael yn yr iaith, ac roedd y Cwrs Cymraeg yn Poultney, Vermont, eleni, yn dyst i'r brwdfrydedd newydd.

Fel y disgwyl, erbyn hyn, cafwyd wythnos o weithgareddau di-baid, gwersi brwd, a nosweithiau hwyliog. Oherwydd bod cymaint wedi dod i'r cwrs - tua wyth deg, roedd rhaid cael pedwar athro o Gymru. Roedd saith dosbarth dysgu, a braf oedd gweld cynifer o ddysgwyr newydd wedi dod. Mae'r cwrs erbyn hyn yn llwyddo i ddenu bobl newydd i ddysgu'r iaith. Gwelwyd hyn yn Atlanta ac yn Poultney.

Beth oedd uchafbwyntiau'r cwrs eleni? Yn sicr, mae'r cwrs yn gyfle i hen gyfeillion gwrdd, ac mae'n rhoi chwistrelliad o Gymreictod i bawb sy'n dod. Mae'n dda cael nerth newydd i'r batri! Trwy'r gweithgareddau anffurfiol - y sgyrsio amser bwyd, y cwmnïa fin nos, mae rhwymyn o gyfeillgarwch yn gafael yn dyn.

Roedd hi'n braf hefyd cwrdd â wynebau newydd. Rhai wedi hedfan yn arbennig o Galiffornia, brenhines prydferthwch wedi dod o Puerto Rico, a nifer o Efrog Newydd. Gobeithio y bydd y rhain i gyd yn gallu dal eu gafael yn eu hiaith newydd.

Profiad gwerthfawr i bawb ar y cwrs oedd darganfod y gwreiddiau Cymraeg yn y rhan hon o'r byd. Roedd gweld y Ddraig Goch yn cyhwfan y tu allan i'r gwesty lleol, gweld enwau Cymraeg ar dai ac ar geir, a darganfod trigolion Cymraeg a disgynyddion y Cymry cynnar yn gyffrous.

Ar ôl dod yn ôl i Gymru, fe welais ddisgrifiad o ardal chwareli Vermont, a chyfraniad y Cymry i ddatblygiad yr ardal yn llyfr William D. Davies, America a Gweledigaethau Bywyd (Merthyr Tydfil, 1894). Meddai fe mai'r Cymro cyntaf i agor chwarel yn yr ardal oedd Owen Evans. Yna ceir sôn am Hugh W. Hughes, "brenin y chwarelau".

Diolch i Janice Edwards a'r pwyllgor trefnu, cafwyd cyfle i gael blas ar y gorffennol cyfoethog hwn. Roedd y daith o gwmpas y chwareli a'r capeli Cymraeg, a'r mynwentydd yn arbennig, ac roedd clywed y Gymraeg yn dal ar wefusau rhai o'r trigolion lleol yn wefreiddiol. Fe gofiwn hefyd y gymanfa ganu yn y capel lleol, a Jac yn arwain yn frwd hyd at chwysu.

Tipyn o gamp oedd yfed y dafarn leol yn sych, ond y pleser oedd treulio'r noson honno'n canu alawon Cymru: dyna hefyd y wefr a gafodd y tafarnwr ar y noson ganu swyddogol, pan gafodd ei gyffroi i'r fath raddau nes codi'r ffôn er mwyn i'w wraig gael clywed y canu. Ffilm Hedd Wyn wedyn - ffilm a barodd ias i rai nad oedd yn gyfarwydd â'r hanes. Gallwn ychwanegu hwyl y dawnsio gwerin a'r noson lawen..digon yw dweud i'r wythnos fod yn un fythgofiadwy.

Yn sail i'r cyfan, wrth gwrs, roedd yr awydd i feistroli'r Gymraeg, ac fe wnaed hynny'n effeithiol ac yn ddyfal yn y gwersi cyson bob dydd. Roedd yn bleser gweld sut roedd rhai o'r mynychwyr wedi datblygu ers y cwrs y llynedd, a'r Gymraeg bellach yn dod yn iaith gyfarwydd iddynt.

Ni fydd yr athrawon o Gymru'n anghofio'u hymwelaid. Fe gawson ni flas byr ar Efrog Newydd cyn dod, ond roedd hi'n falm i'r enaid cyrraedd gwlad braf Vermont, a oedd yn atgoffa dyn am Gymru, ac roedd pentref Poultney yn fan dymunol a chyfeillgar.

Yn ddigon diddorol, fe ddes ar draws cyfeiriad at Poultney mewn llyfr a ysgrifennwyd ar America yn 1883 (y llyfr taith cyntaf yn y Gymraeg, tybed? Dros Cyfanfor a Chyfandir, William Davies Evans, Aberystwyth). Meddai'r awdur am Poultney: ".. gwelais un o'r pentrefi glanaf ac iachusaf yr olwg arno. Oddiwrth led mawr ac uniawnder ei heolydd, gwychder ei adeiladau, a threfn tyfiant ei brenau cysgodawl, gallwn dybio ei fod yn lle paradwysaidd yn yr haf."

Wel do, fe gawson ni wythnos baradwysaidd. Blas ar hanes, ar Gymru ac ar y Gymraeg. Diolch i bwyllgor gweithgar Cymdeithas Madog am eu trefniadau trylwyr arferol, a roddodd i'r athrawon ac i'r mynychwyr wythnos wrth fodd pawb.

Geirfa

ymfudo - to emigrate
cyffrous - exciting
cyfnod - period
sinsan - rickety
disgynnydd - descendant
ailafael - reacquire
brwdfrydedd - enthusiasm
denu - attract
chwistrelliad - injection
brenhines prydferthwch - beauty queen
darganfod - to discover
cyhwfan - to wave
trigolion - inhabitants
datblygiad - development
gweledigaeth - vision
pwyllgor - committee
gorffennol - past
mynwent - cemetary
chwysu - to sweat
camp - feat
cyffroi - to excite
ychwanegu - to increase
bythgofiadwy - unforgettable
sail - foundation, base
mynychwyr - attendee
dymunol - pleasant
cyfeillgar - friendly
diddorol - interesting
tybed - I wonder
lled - wide
uniawnder - straightness
tyfiant - growth
cysgodawl - shady
trylwyr - thorough
arferol - usual

Mae Steve Morris wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd. Athro brofiadol yn Ne Cymru, mae o'n dysgu Cymraeg yn y coleg yn Abertawe. Dyma argraffiadau Steve ar Gwrs Cymraeg Y Mynnyd Glas, Poultney, Vermont. 1996.

Llythyr O Gymru

Dyma'r tro cyntaf i fi fod yn yr Unol Daleithiau yn fy mywyd! A dyna sioc oedd cyrraedd Efrog Newydd yng ngwres mawr mis Gorffennaf ar ôl hedfan yn syth o Gaerdydd. Sut byddai'r pythefnos nesaf yn America? Pa fath o bobl fyddai ar y cwrs? Oeddwn i wedi paratoi digon o waith iddyn nhw? Wrth lwc, roedd dau o'r tiwtoriaid eraill wedi dysgu ar y Cwrs Cymraeg o'r blaen (Heini ac Emyr yn Atlanta) ac roedd digon o gyngor a help i gael gyda nhw. Truelion ni rai diwrnodau yn yr Afal Mawr cyn teithio ar Amtrak i dalaith hyfryd Vermont a chael ein croesawu gan Mary Ellen Palmer, Meredith Roberts ac eraill yn Green Mountain College, Poultney.

Roedd Vermont mor wahanol i Efrog Newydd ond roedd yn glir i fi yn syth pam oedd cymaint o Gymry wedi synud i'r ardal yn y ganrif ddiwethaf: y llechi, wrth gwrs, ond y wlad brydferth hefyd - y mynyddoedd, y llynnoedd a phopeth sy'n atgoffa rhywun o harddwch Gogledd Cymru. Roeddwn yn teimlo'n gartrefol iawn ymysg y capeli, y baneri a'r enwau Cymraeg yno. Cafwyd croeso twymgalon gan aelodau Cymdeithas Madog ar ôl cyrraedd ond yr un mor wresog oedd croeso trigolion Poultney a'r cylch a'u balchder yn eu gwreiddiau Cymreig.

Bues i'n ffodus iawn - fel tiwtor - gyda'r dosbarth hefyd. 16 o ddysgwyr brwd iawn heb fawr o Gymraeg o gwbl oedd yn gweithio'n galed iawn, iawn trwy'r wythnos. Roedd cysylltiadau Cymreig gyda llawer o'r dosbarth ac eraill yn dysgu oherwydd diddordeb mewn ieithoedd. Mae'n galonogol iawn fod llawer ohonyn nhw yn dal i gysylltu try'r e-bost ac yn dal i ddysgu Cymraeg (gan gwnnwys grwp yn nhalaith Vermont a dyn arall sydd yma yn dysgu yng Nghymru ar hyn o bryd). Gobeithio'n wir y byddan nhw'n dod nôl i gyrsiau Cymraeg Cymdeithas Madog yn y dyfodol. Rhaid peidio ag anghofio chwaith y criw bach ffyddlon o ddawnswyr oedd yn dod i'r sesiynau dawnsio gwerin bob prynhawn: roedden nhw'n sêr go iawn!

Erbyn 1997, beth sy'n aros yn y cof? Well pobl yn bennaf - y dysgwyr oedd wedi gweithio mor galed (yn ystod y dydd - a'r nos!!) ac yn rhoi 100% i bopeth. Roedd eu diddordeb di-derfyn a'r awydd i ddysgu cymaint ag oedd yn bosibl am Gymru a'r Gymraeg mewn wythnos yn ysbrydoliaeth. Mae'n wir dweud fod llawer ohonyn nhw yn dal i ysgrifennu a chysylltu ar ôl y cwrs ac wedi dod yn ffrindiau mawr: gobeithio gweld rhai ohonynt yn ystod 1997. Roedd y grefnwyr hefyd - yn enwedig Loretta a Mel - yn hynod o garedig a chymwynasgar: diolch eto iddyn nhw a phawb arall yng Nghymdeithas Madog am y croeso a chymorth parod a gafwyd. Yn olaf, bydd Vermont ei hunan a'i chysylltiadau â Chymru yn aros yn y cof - roedd dod i wybod am y Cymry aeth i'r rhan honno o'r Unol Daleithiau yn ddiddorol dros ben yn enwedig ar ôl cwrdd â William Williams yn Granville oedd yn dal i siarad Cymraeg (ac wedi'i enwi yn yr Unol Daleithiau!). Mae'r rhan hon o America yn rhan o Loegr Newydd fydd yn Gymru am byth.

Mae Heini Gruffudd wedi dysgu ar sawl Cwrs Cymraeg Cymdeithas Madog dros y blynyddoedd. Athro brofiadol yn Ne Cymru ac awdur sawl lyfr i ddysgwyr, mae o'n dysgu Cymraeg yn y coleg yn Abertawe. Ysgrifennod Heini'r ddarn o farddoniaeth ar ôl Cwrs Cymraeg Atlanta, 1995.

Yr Ymadawiad Mawr Yn Null America

Sut bydd y ffarwel ola?
A fydd munudyn seremoni?

Wedi oes o wres,
o fyw ar drydan nerfau,
a chyffro cyrff,
a geir un gusan laith
neu anwes glyd,
neu a gaf olwg ohonot o bellter clwyfus?

Ynteu a gerddi i'r lifft i'r seithfed llawr
heb wybod fod y foment fawr ar fod?
(Neu ai i'w osgoi,
i wylo dros ynfydrwydd byw;
neu ai'n ddifater ei?
Er poeni,
ni allaf boeni mwy).

Y pryd hwnnw,
os caf,
fe gaf i ganu'n iach i'r lleill,
rhai'n anwyliaid oes,
codi llaw ar hwn a'r llall,
ysgwyd llaw,
a choflaid.

Yna camaf tua'r limo gwyn,
a ddaeth i'm cludo o'r tir newydd hwn,
i'r hen, hen fyd,
i'r lle y tarddodd amser, celf a llen,
(a'r awch i ladd)

A'r pryd hwnnw,
fel diwedd breuddwyd braf,
fe ddoi i blith y lleill,
ac estyn llaw i mi i'w dal yn dyn

Un olwg olaf wedyn, codi llaw,
a dyna ni,
a minnau nawr,
yng nghlydwch soffa lledr du y limo hir,
yng nghwmni gyrrwr boldew mud,
a bar wrth law,
a teithwyr byd yn bwrw golwg syfdan,
yn cyrchu tua Hartsfield
i gael esgyn fry i'r nen.