Y gerdd fuddugol yn nghystadleuaeth Gadair Cymdeithas Madog, Cwrs Cymraeg yr Ymerodraeth, Albany, NY, 2007 gan Athrawes Obeithiol (Mary Williams-Norton)

Ymerodraeth Newydd

Mae'r amser wedi dod i ddechrau ymerodraeth newydd i helpu dechrau byd newydd, byd caredig, byd heb ryfeloedd, a byd heb newyn! Mae llawer o bobl o gwmpas y byd yn medru bod yn arwyr yr ymerodraeth newydd 'ma. Mae gennym ni'r wybodaeth a'r dechnoleg. Mae gennym ni lawer o bobl bendigedig a charedig yn ein byd ni yn barod. Rwan mae rhaid i ni ddefnyddio popeth a phawb sy'n dda yn ein byd ni i wella y byd.

Pwy fydd yr arwyr yn yr ymerodraeth newydd? Pa fath o fenywod a dynion fydd y bobl yn dewis fel ymerawdwyr? 'Dw i'n cofio dysgu yn yr ysgol am Genghis Khan ac Adolf Hitler yn fy nosbarth hanes, am Julius Caesar yn fy nosbarth Lladin, ac am Napoleon Bonaparte yn fy nosbarth Ffrangeg. Sut bynnag mi ddysgais am Geroge Washington Carver, arwr i lawer o wyddonyddion, a fy mhen fy hun. Mae gennym ni angen arwyr diffuant yn ein byd newydd!

Mae'r amser wedi dod i ddathlu arwyr gwahanol: gwydonnyddion, periannyddion, ffermwyr, nyrsau, meddygon, ac, yn arbennig, athrawon, teuluoedd, a chyfeillion eraill o blant. Bydd ffermwyr yn bwyda'r bobl efo'r cymorth gwyddonyddion sy'n datblygu mathau gwell o gnydau. Bydd periannyddion a gwyddonyddion yn datblygu mathau mwy effeithiol o egni i achlesu'r byd. Bydd nyrsiau a meddygon yn arail y bobl a gweithio efo gwyddonyddion i ymchilio am feddyginiaethau newydd. Teuluoedd ac athrawon fydd yn arbennig o bwysig. Byddan nhw yn helpu pob plentyn i ddeall eu byd a'u dysgu defnyddio eu donau a'u deallgarwch. Pob plentyn fydd yn werthfawr yn yr ymerodraeth newydd, wrth gwrs. Plant fydd y ffermwyr, gwyddonyddion ac athrwon yn y dyfodol. Byddwn ni'n dathlu plant yn ymerodraeth newydd.

Bydd y ymerawdwyr yn wahanol hefyd. Mae rhaid iddyn nhw fod yn ddeallgar iawn, yn oddefgar, a'n arbennig o garedig wrth bawb. Mae rhaid iddyn nhw garu plant a deall gwyddoniaeth, celf, cerddoriaeth, ac diwylliannau o gwmpas y byd. Bydd ganddyn nhw gyflwyniad cwbl i hedd ac i lythrennedd. Byddan nhw yn siarad nifer o ieithoedd, wrth gwrs. Ysgolion cynradd a labordai fydd y cestyll yn ein hymerodraeth newydd!

Ydy yr ymerodraeth newydd 'ma yn syniad diddichell? Wrth gwrs! Ydy'r syniad yn bosibl? 'Dw i'n gobeithio! Cofiwch ein bod ni yn dathlu gwyddoniaeth a hedd efo'r Gwobrau Nobel yn barod. Mae gwyddonyddion o lawer o wledydd yn teithio yn aml i gyfarfodydd i rannu eu syniadau.

'Dyn ni gyd yn adnabod llawer o athrawon bendigedig yn y byd yn barod hefyd. Er enghraifft, mae Liz yn Oakfield yn gwybod am bob aderyn, pysgod a nadroedd yn ei hardal hi. Mae hi'n eu rhannu efo'r plant ac mae'r plant yn dysgu caru anifeiliaid hefyd. Mae Menai yn Henllan yn teithio o gwmpas y byd i ddysgu am ieithoedd a diwylliannau i rannu efo ei disgyblion. Mae Don yn DePere ac Iwan yn Llandudno yn gweithio efo disgyblion efo llawer o anawsterau addysgol a chorfforol. Mae Iwan a Don yn garedig a'n amyneddgar iawn ac mae eu disgyblion yn mwynhau dysgu a pharatoi i fyw yn llwyddiannus yn y byd er gwaethaf eu hanawsterau. Anghofiwch am Napoleon a Genghis Khan! Fy arwyr ydy Liz, Menai, Don, ac Iwan. Pwy ydy'ch arwyr chi?

'Dw i'n credu bod pawb yn medru helpu i fynd â'r ymerodraeth newydd i'r byd. 'Dw i wedi dechrau bagad sy'n mynd ag hwyl i blant. Mae fy myfyrwyr a fi'n ymweld ag ysgolion cynradd a rhannu gweithgareddau gwyddonol a llyfrau diddorol. Er enghraifft, mae'r plant ac athrawon wrth eu bodd efo "wblech" a'r llyfr enwog amdano fo gan Dr. Seuss.

Hoffech chi fyw yn ymerodraeth newydd? Beth 'dych chi'n ei wneud rŵan i newid y byd?

Athrawes Obeithiol

A New Empire

The time has come to begin a new empire to help begin a new world, a kind world, a world without wars, a world without starvation! Lots of people around the world can be heroes in this new empire. We have the knowledge and technology. We have lots of wonderful and caring people in our world already. Now we must use everything and everyone that is good in our world to improve the world.

Who will be the heroes in the new empire? What kind of women and men will the people choose as emperors? I remember learning in school about Genghis Khan and Adolf Hitler in my history class, about Julius Caesar in my Latin class, and about Napoleon Bonaparte in my French class. However I learned about George Washington Carver, hero to lots of scientists, on my own. We need genuine heroes in our new world!

The time has come to celebrate different heroes: scientists, engineers, farmers, nurses, physicians, and, especially, teachers, families, and other friends of children. Farmers will feed the people with the help of scientist who are developing better types of crops. Engineers and scientists are developing more efficient types of energy to protect the world. Nurses and physicians will care for people and work with scientists to search for new treatments. Families and teachers will be especially important. They will help all children understand the world and develop their talents and intelligence. Each child will be valuable in the new empire, of course. Children will be the farmers, scientists, and teachers of the future. We will celebrate children in a new empire.

The new emperors will be different also. They must be very intelligent, tolerant, and especially kind to everyone. They must love children and understand science, art, music, and cultures around the world. They will be absolutely devoted to peace and literacy. They will speak several languages, of course. Primary schools and laboratories will be the castles of our new empire!

Is this new empire a naïve idea? Of course! Is the idea possible? I hope so! Remember that we celebrate science and peace with the Nobel Prizes already. Scientists from many countries often travel to meetings to share their ideas. We all know lots of wonderful teachers in the world already. For example, Liz in Oakfield knows about all the birds, fish, and snakes in her area. She shares them with the children and the children learn to love animals also. Menai in Henllan travels around the world to learn about languages and cultures to share with her pupils. Don in De Pere and Iwan in Llandudno work with children with many learning and physical difficulties. Iwan and Don are very caring and patient and their students enjoy learning and preparing to live successfully in the world despite their difficulties. Forget Napoleon and Genghis Khan! My heroes are Liz, Menai, Don, and Iwan. Who are your heroes?

I believe that everyone can help bring a new empire to the world. I have begun a group that brings fun to children. My students and I visit primary schools to share interesting science activities and books. For example, the children and teachers are in their element with "oobleck" and the famous book about it by Dr. Seuss.

Would you like to live in a new empire? What are you doing now to change the world?

Mary Williams-Norton
Cyfieithiad gan / Translation by Mary Williams-Norton

Y traethawd buddugol yn nghystadleuaeth Gadair Cymdeithas Madog, Cwrs Cymraeg 2013: Cwrs Cymraeg Y Ddinas Wyntog gan Aderyn Bach (Ceri Eagling)

Y Gwynt

Roedd fy mam-gu’n casáu’r gwynt fel rheol. Y gwynt oedd ei gelyn pan oedd hi’n cerdded i’r dref neu i’r capel, weithiau’n ceisio tynnu ei het oddi ar ei phen, ac yn ffeindio eu ffordd tu fewn i’w choler ac i lawr ei gwddf fel bysedd oer. Roedd y gwynt yn peri papurau brwnt i ddawnsio at Nan o’r pafin. Ych-a-fi!

Dim ond ar ddydd Llun, diwrnod golchi, ybyddai’r gwynt yn dod yn ffrind iddi hi. Fel perchynnog melin wynt yn yr Iseldiroedd yn y dyddiau gynt, neu fel morwyr cyn dyfodiad yr Oes Stêm, roedd Nan wrth ei bodd yn edrych trwy’r ffenest fore Llun a gweld bod y gwynt yn chwythu’n iawn.

Roedd gyda ni ddwy lein ddillad, un uwchben y llall. I lenwi’r lein uchaf, roedd rhaid ini agor rhan ohoni a oedd wedi cael ei chlymu i’r postyn tal, a’i gollwng i lefel y lein isaf. Gwaith caled oedd hi wedyn i’w chodi’n llawn o bethau gwlyb a thrwm. Roedd yn wir fel codi hwyl. Unwaith y byddai’r lein honno i fyny eto, gallen ni lenwi’r lein isaf yn rhwydd. Wrth gwrs, doedd neb ond Nan yn gwybod y ffordd hollol gywir o hongian dillad a chynfasau. Roedd y gweddill ohonon ni’n dueddol o fod yn weddol dwp o ran y manylion m$acirc;n. Roedd rhaid iddi’n aml fynd tu fas ar ein hôl i ail-begio crys wrth ei gwt a’i droi i roi cyfle iawn i’r gwynt i enchwythu ei freichiau.

Roedd fy mam yn darllen stori i mi gan Aesop fel plentyn,sydd yn disgrifio cystadleuaeth rhwng yr haul a’r gwynt. Mae dyn yn cerdded fyny allt, ac mae’r ddau gystadleuwr yn ymdrechi i’w orfodi i dynnu ei got. Y gwynt yw’r cyntaf i drio ac mae’n gwneud ei orau glas, ond fel fy Mamgu, mae’r dyn yn botymu ei got yn rhy dynn. Yr haul, wrth achosi iddo chwysu, sydd y llwyddiannus. Wel, nid oedd y gystadleuaeth a welon ni rhwng y gwynt a’r haul yn arferol, ond rhwng y gwynt a’r glaw. Os oedd y gwynt yn gryfach, ar y lein âi’r dillad, ond wrth gwrs, gallai’r waedd, “Glaw eto!” godi unryw funud. Wrth ei chlywed, byddai pawb yn y tŷ, a hyd yn oed Mrs. Long, ein cymydoges drws nesa weithiau yn rhedeg i achub y golch ar frys. Os nad oedd y gwynt yn gallu goresgyn y glaw, druan ohonon ni, roedd dillad ar draws y gegin drwy’r dydd. Ych-a-fi!

Ceri Eagling

The Wind

My grandmother hated the wind as a rule. The wind was her enemy when she was walking to town or to chapel, sometimes trying to pull her hat off her head, and finding its way under her collar and down her neck like cold fingers. The wind made dirty papers dance at Nan from the sidewalk. Ugh!

Only on Mondays, washing day, did the wind become her friend. Like a windmill owner in The Netherlands in bygone days, or like sailors before the age of steam, Nan was in her element on Monday mornings, looking through the window and seeing the wind blowing well.

We had two washing lines, one above the other. To fill the top line we had to undo the part that was tied to the tall line post, and lower it to the level of the bottom line. Afterwards, it was hard work raising it full of heavy, wet things. It really was like hoisting a sail. Once that line was up again, it was easy to fill the bottom line. Of course, no one but Nan knew the completely correct way to hang clothes and bed sheets. The rest of us tended to be a bit dull-witted concerning the finer details. She often had to go out after us and re-pin a shirt by its tail and turn it to give the wind a chance to inflate its sleeves.

My mother read me a story by Aesop when I was a child, which described a contest between the sun and the wind. A man is walking up a hill and the two competitors struggle to force him to take off his coat. The wind is the first to try, and he does his level best, but like my grandmother, the man buttons his coat too tightly. The sun, by causing him to sweat, is successful. Well, the contest we usually saw was not between the sun and the wind, but between the wind and the rain. If the wind was stronger, on the line would go the clothes, but of course, the shout, “Rain again!” could go up at any minute. On hearing it, everyone in the house, and even our next-door neighbor Mrs. Long sometimes, would run to rescue the wash. If the wind was unable to overcome the rain, poor us, there would clothes all over the kitchen throughout the day. Ugh!

Ceri Eagling

Y gerdd fuddugol yn nghystadleuaeth Gadair Cymdeithas Madog, Cwrs Cymraeg y Cwm Canol, Stockton, CA, 2006 gan Helygen Haearn (Janis Cortese)

Hunaniaeth Genedlaethol a'r Llwybr Canol

Dw i'n byw mewn gwlad chwildroadol, a mae hwn yn dylanwadu'n hunaniaeth ni mewn moddai amrywiol ac anrhagweladwy. Mae fy ngwlad yn ei disgrifio ei hunan yn ideolegol yn flaenaf. Mae ei henw hi, hyd yn oed, yn ein disgrifio fel llwyodraeth: Yr Unol Daleithiau. Mae'n llwyodraeth ni'n diffinio'n hunaniaeth. Yn ôl Americanwyr, mae'n byd ni - mae'n hanes ni - yn cychwyn ym 1776 yn ogystal â ni. Cyn y Rhyfel Chwildroadol, doedd dim "hunaniaeth Americanaidd." Roedd dim ond 13 gwlad wahanol, 13 cenedl, 13 hunaniaeth. Pan wnaeth ein llywodraeth ni gychwyn, wnaethon ni gychwyn. Y peth gorau am yr hunaniaeth Americanaidd ydy bod hi'n croesawu unrhywun. Er mwyn bod Americanwr, mae rhaid i chi gredu dim ond bod y llywodraeth Americanaidd yn gweithio. Dim mwy na ffydd cenedlaethol. Medrai unrhywun ymuno.

Mae'n gywir bod ein hunaniaeth lywodraethol ni'n croesawu, ond falle dydy hi ddim yn parhau. Does gan y llywodraethau democrataidd ddim llawer o hirhoedledd. Aeth dim ond tri chan mlynedd rhwng y weriniaeth Rhufeinig a genedigaeth yr Ymerodraeth sydd wedi ymgorffor'r wlad Frythoneg. Mae gan lywodraethau democrataidd fywydau byrion. A mae gwledydd eraill yn y byd yn gwybod hyn.

Mae'r "hen fyd" wedi gweld sawl llywodraeth yn dod a mynd. Brenhinoedd, tywysogion, gwrthryfelwyr a chwildrowyr, dros yr oesoedd, drwy hanes. Dim ond yn y byd newydd medrai pobol eu diffinio eu hunain drwy eu llywodraeth. Dim ond yn y byd newydd - byd ifanc - medrai pobol gredu bod llywodraethau'n parhau. A mae democratiaethau wedi bod yn hynod o ddiflanedig drwy hanes y byd. Yn yr hen fyd, mae pobol sy'n eu diffinio eu hunain yn sgîl eu llywodraeth yn bobol sy mewn peryg o ddiflannu pan mae eu gwlad nhw'n diflannu.

Achos bod llywodraethau'n dod a mynd, mae rhai gwledydd yn eu diffinio eu hunain drwy eu pobol, eu hil. Os ydych chi'n poeni am sefydlogrwydd, dewisiad rhesymol ydy o. Yn ôl y dewisiad yma, cenedl ydy teulu yn hanfodol - sefydlog a pharhaol. Ond mae problem gyda'r modd yma o greu hunaniaeth: mae'n anodd iawn anturio i mewn, os ydych chi'n dod o fan - o deulu - arall. Mae'r hunaniaeth hiliol yn sefydlog, ond dydy hi ddim yn croesawu pobol newydd yn hawdd. (Hefyd, os ydy'r cenedl yn diflannu, mae'r diflaniad mor barhaol ag oedd y genedl yn sefydlog yn wreiddiol.)

Wnes i feddwl am hyn i gyd pan wnes i weld rheolau'r cystadlaethau yn yr Eisteddfod Genedlaethol y llynedd, pan wnes i ymweld â Chymru er mwyn mynd i'r Eisteddfod yn Eryri a'r Cyffiniau.

Yn y rheolau, wnes i ddarganfod diffiniaid amrywiol o Gymro: Cymro: Unrhyw berson a aned yng Nghymru neu y ganed yn o'i rieni yng Nghymru, neu unrhyw berson a fu'n byw yng Nghymru am dair blynedd yn union cyn yr ŵyl, neu unrhyw berson sy'n siarad neu'n ysgrifennu Cymraeg.

Nid llywodraeth na hil ydy cenedl. Iaith ydy cenedl.

Llywodraeth? Mae'r Cymry wedi gweld brenhinoedd, tywysogion, milwyr Rhufeinig, ac arglwyddi'r Mers. Mae arweinyddion yn dod a mynd fel y tywydd - heulog, neu gymylog, neu fwrw glaw neu eira. Yr unig peth ydych chi'n gwybod yn bendant ydy nad ydy'r arweinyddion yn aros am gyfnod hir. Mae'r Cymry gwybod yn well na defnyddio eu llywodraeth nhw ar gyfer creu hunaniaeth.

Yn lle hil na llywodraeth, maen nhw'n defnyddio'r iaith, iaith felys a chwerw, fel llond cog o ruddemau, llond ceg o win coch tywyll. Iaith y maen nhw eisiau dysgu i'r holl fyd. Mae'r hunaniaeth yma yn croesawu pobol eraill yn hawdd, gyda chân a llaw agored (a thipyn o gwrw!).

Dydy llywodraethau ddim yn parhau. Dydy hil ddim yn croesawu. Mae'r iaith yn gwneud y ddau.

Mae'r iaith yn parhau yn hirach o lawer na'r arlywyddion a'r brenhinoedd. Mae'r iaith yn croesawu unrhywun sy'n ceisio'n galed ei dysgu, unrhywun sy'n buddsoddi'r ymdrech.

Falle, iaith ydy sylfaen yr hunaniaeth orau. Mae hi'n cymysgu'r rhannu gorau o sefydlogrwydd a chroeso. Rhwng y ddau, mae hunaniaeth iaith - hunaniaeth Cymraeg - yn cerdded y llwybr canol.

Helygen Haearn

National Identity and The Middle Path

I live in a revolutionary country, and this influences our self-identity in both varied and unpredictable ways. My country describes itself primarily by ideology. Even our name describes our government: The United States. Our government defines our identity. According to Americans, our world -- our history -- begins in 1776 in addition to us. Before the Revolutionary war, there was no "American identity." There were only 13 separate countries, 13 nations, 13 identities. When our government began, we began. The best thing about the American self-identity is that it welcomes anyone. In order to be American, you need believe only that the American government works. It's no more than national faith. Anyone can join.

It's true that governmental identity welcomes, but perhaps it doesn't endure. Democratic governments aren't possessed of a great deal of longevity. Only 300 years passed between the Roman Republic and the birth of the Empire that swallowed the Brythonic nation. Democratic governments have short lives. And other nations know this.

The old world has seen many governments come and go. Kings, princes, rebels and revolutionaries, over the ages, throughout history. Only in the new world could people define themselves via their government. Only in the new world -- a young world -- could people believe that governments endure. And democracies have been particularly evanescent throughout world history. In the old world, a people who define themselves on the basis of their government are a people in danger of vanishing when their government vanishes.

Because governments come and go, some nations define themselves via their people, their race. If you're concerned about stability, it's a reasonable choice. According to this choice, a nation is essentially a family, established and enduring. However, there's a problem with this method of creating self-identity: it's very difficult to venture inside if you come from another place -- another family. Racial identity is stable, but it doesn't welcome new people easily. (And, if the nation disappears, the disappearance is as enduring as the nation originally was stable.)

I thought about all this when I saw the rules for competitions in the Eisteddfod last year, when I visited Wales in order to go to the Eisteddfod in Eryri and its surroundings.

In the rules, I found various definitions of "Welsh": any person born in Wales or whose parents were born in Wales, any person who has lived in Wales for three years prior to the Eisteddfod, or any person who speaks or writes Welsh.

Nation equals neither government nor race. Nation equals language.

Government? The Welsh have seen kings, princes, Roman soldiers, and Marcher lords. Leaders come and go like the weather -- sunny, cloudy, raining or snowing. The only thing you know clearly is that leaders aren't around for the long term. The Welsh know better than to use their government to create self-identity.

In place of race or government, they use language, a sweet, bitter language, like a mouthful of rubies, a mouthful of dark, red wine. A language that they want to teach to the whole world. This self-identity welcomes other people easily, with a song and an open hand (and a little bit of beer!).

Governments don't endure. Race does not welcome. Language does both.

Language lasts longer by far than presidents and kings. Language welcomes anyone who tries hard to study it, anyone who invests the effort.

Maybe, language is the best foundation for self-identity. It mixes the best parts of stability and welcome. Between the two, linguistic self-identity -- Welsh identity -- walks a middle path.

Janis Cortese
Cyfieithiad gan / Translation by Janis Cortese